سیر مطالعاتی در عرصه ادبیات ایران مغفول مانده است - وبلاگ گردشگر مدرن

به گزارش وبلاگ گردشگر مدرن، سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران: سیر مطالعاتی یک عنوان خاص برای برنامه مطالعاتی است که در یک موضوع واحد دارای شروع، انجام و ترتیب است. سیر مطالعاتی مسیر خواندن را تعیین می نماید و ممکن است بر اساس کتاب یا مقاله ارائه گردد؛ امّا به طور معمول این سیر بر اساس کتاب طراحی می گردد و به مخاطب یاری می نماید با صرف کمترین هزینه مالی و زمانی، بیشترین حجم دانش را بیاموزد.

گفت وگویی با مسلم نادعلی زاده نویسنده، پژوهشگر و استاد دانشگاه درباره سیر مطالعاتی ترتیب داده ایم که در ادامه می خوانید:

سیر مطالعاتی تا چه میزان ضروری است؟

در هر کاری داشتن نظم و ترتیب به ما یاری می نماید تا زودتر به هدف و مقصد خود برسیم. در مطالعه نیز همین طور است. اگر سیر مطالعاتی و ترتیب در مطالعه کتاب را رعایت کنیم استفاده و بهره ما نسبت به زمانی که پراکنده می خوانیم و در هر زمان کتاب خاصی به دست می گیریم، چند برابر می گردد و نتیجه بهتر خواهد شد؛ بنابراین سیر مطالعاتی امری پسندیده است که یاری می نماید موضوعات را هدفمند پیش ببریم، تأمّل کنیم و به یافته های نو برسیم.

شاخصه های سیر مطالعاتی مفید کدام است؟

سیرهای مطالعاتی متناسب با موضوعات مختلف مشخّص می شوند و هر قدر کسانی که سیر مطالعاتی را مشخّص می نمایند، به موضوع مورد نظر مسلّط تر باشند، پیشنهادهایشان سودمند تر و مفیدتر است. یک سیر مطالعاتی مناسب سیری است که زمان خواننده را در نظر می گیرد و مدیریت زمان و تنوع موضوعات را مورد توجه دارد. سیر مطالعاتی معمولا از آسان به سخت تدوین می گردد و نظم و توالی آنها باید مراعات گردد و مباحث باید به گونه ای پشت هم چیده شوند که مرحله به مرحله به دانش خواننده افزوده گردد. به عنوان نمونه کتاب هایی که باید به عنوان مقدمه خوانده شوند، در آخر کار قرار نگیرند و کتاب هایی که باید در پایانی سیر مطالعاتی خوانده شوند در ابتدا مطالعه نشوند. باید توالی منطقی رعایت گردد و تنوع موضوعات و مدیریت وقت لحاظ گردد. در برخی مواقع لازم نیست همه کتاب کامل خوانده گردد؛ گاهی یک بخش یا یک فصل از کتاب می تواند ماحصل کتاب را در اختیار خواننده قرار دهد و بر این اساس در تدوین سیر مطالعاتی، باید توجه گردد که هر گاه مطالعه بخشی از آن کفایت کند، لازم نیست همه کتاب از ابتدا تا پایان خوانده گردد.

چه کسانی می توانند سیر مطالعاتی داشته باشند؟

همه کسانی که مایل هستند اهل مطالعه باشند و درباره موضوعی تحقیق نمایند باید با سیر مطالعاتی آشنا باشند و این سیر در اختیارشان قرار گیرد. در مسئله مطالعه دو جریان داریم. جریان اول کسانی هستند که سیر مطالعاتی را پیشنهاد می دهند مانند محقّقان، کارشناسان و دانشمندان و جریان دوم کسانی هستند که از سیرهای مطالعاتی استفاده می نمایند. گروه اول باید متخصص باشند و به موضوع اشراف داشته باشند و اطلاعات وسیع کتاب شناسی و رجال شناسی داشته باشند. این دسته باید نویسندگان را بشناسند، با آثار متعدد در موضوعات مختلف آشنا باشند و کتاب ضعیف از قوی را تشخیص دهند. بعلاوه باید کتاب های معتبر و مستند را بشناسند و آنها را از کتاب های سست و غیر تحقیقی تشخیص دهند تا سیر مطالعاتی که پیشنهاد می دهند، قابل استناد باشد. گروه دوم هم باید تحقیق نمایند و بر مبانی پیشنهادها، مطالعات خود را تنظیم نمایند.

آیا مخاطبان سیر مطالعاتی در ادبیات داستانی متنوع هستند؟

در ادبیات داستانی همه کسانی که علاقه مند به خواندن داستان هستند، مخاطب سیر مطالعاتی محسوب می شوند. از آنجا که داستان ها موضوعاتی مختلف اعم از مذهبی، تاریخی، عاشقانه، معمّایی و پلیسی دارند، مخاطبان سیر مطالعاتی حوزه داستان هم گسترده هستند. این مخاطبان در سنین مختلف ممکن است به موضوعات مختلفی علاقه مند باشند و بر اساس رده سنی و سلیقه آنها باید برایشان سیر مطالعاتی مناسب ارائه کرد.

آیا می توان انواع سیر مطالعاتی در نظر گرفت؟

بله بر اساس یک سری شاخص ها می توان سیرهای مطالعاتی مختلفی در نظر گرفت. به عنوان مثال بر اساس زمانی که از مخاطب گرفته می گردد و یا تعداد کتاب هایی که به او پیشنهاد می گردد، می توان سیر مطالعاتی تعریف کرد. بر اساس تعداد نویسندگانی که مخاطب باید کتاب هایشان را مطالعه کند، می توان سیر مطالعاتی ارائه داد.

چه نظری درباره سیرهای مطالعاتی که تا به امروز عرصه شده است، دارید؟

متأسفانه در ایران سیر مطالعاتی جا نیفتاده است که بخواهیم سیرهای مطالعاتی مدوّن و خوبی پیشنهاد دهیم. گاهی جسته و گریخته به خوانندگان پیشنهاداتی می گردد؛ به عنوان مثال در حوزه کتاب های شهید مطهری سیر مطالعاتی تدوین و معین شده که آثار وی از آسان به سخت با چه ترتیبی باید مطالعه گردد. در خصوص برخی از بزرگان دیگر هم این رخ داده است؛ امّا اینکه گاهی برخی نویسندگان کتاب هایی برای مطالعه پیشنهاد می دهند، غیر از سیر مطالعاتی است. به عنوان مثال نویسنده ای پیشنهاد خواندن 100 عنوان کتاب را می دهد که ممکن است موضوعات آن، مناسب همه رده های سنّی نباشد. سیر مطالعاتی یعنی مسیری که ابتدا و پایانی آن روشن باشد و مشخّص باشد که خواننده باید از کجا آغاز کند و هر کتاب را کامل بخواند یا کافی است قسمتی از آن را مطالعه کند. ترتیب مطالعه هم باید مشخّص باشد که ما از این منظر کم کاری نموده ایم و این طور نیست که کسی علاقه مند به حوزه خاصی باشد و با سیر مطالعاتی متنوع در آن حوزه روبرو گردد و بتواند سیر مطالعاتی را بر اساس زمانی که دارد و هزینه ای که می خواهد صرف کند، انتخاب کند. محققان و پژوهشگران و نویسندگان و هر کسی که تخصصی در حوزه ای کار می نماید، می تواند سیری مطالعاتی تدوین و به دیگران پیشنهاد کند. در این صورت شاهد نظم بخشی به مطالعات خواهیم بود .کسانی هم که می خواهند وارد حیطه مطالعه شوند، راهشان روشن خواهد شد و می دانند با چه سیر مطالعاتی می توانند به نتیجه مطلوب برسند.

آیا شما هم سیر مطالعاتی پیشنهاد می دهید؟

قطعا به کسانی که از من در خصوص مطالعه در حوزه ای می پرسند، با توجّه به دغدغه، گروه سنّی و علایق آنها کتاب ها و حتی سیر مطالعاتی پیشنهاد می دهم ولی به طور عمومی و مطلق نمی توان سیر مطالعاتی پیشنهاد داد چون کتاب هایی متنوّع در حوزه های مذهبی، اخلاقی، داستانی، علمی و ادبی داریم. در قدیم می گفتند هر کتاب ارزش یک بار خواندن را دارد امّا من معتقدم که این جمله صحیح نیست چون عمر ما محدود است و نمی توانیم همه کتاب ها را بخوانیم. در زمان کمی که در اختیار داریم ضروری است برترین کتاب ها را بخوانیم تا برترین نتیجه را کسب کنیم؛ بنابراین باید از کسانی که اهل تحقیق و مطالعه هستند، پرس وجو کنیم و از آنها بخواهیم کتاب های خوب در زمینه های مورد علاقه مان را به ما معرفی نمایند؛ آن گاه بر اساس آن معرّفی، از محقّقان درخواست کنیم سیر یا سیرهای مطالعاتی تدوین نمایند تا بتوانیم به نتایج مورد نظر برسیم.