بورس&zwnjبازی در کانال پرریسک - وبلاگ گردشگر مدرن

به گزارش وبلاگ گردشگر مدرن، بورس تهران در ادامه جهت کاهشی روز دوشنبه، دیروز نیز با افت نماگر اصلی خود روبرو شد. به این ترتیب در سرانجام معاملات روز سه شنبه شاخص کل بورس تهران با افت 5528 واحدی (معادل 4/ 0 درصد) به محدوده یک میلیون و 507 هزار واحد رسید.

به گزارش دنیای اقتصاد؛ این مهم در حالی رقم خورد که در ساعت نخست معاملات شاهد عقب نشینی این نماگر به محدوده کمتر از 5/ 1 میلیون واحد نیز بودیم. اما در ادامه بازگشایی مثبت یکی از نماد های بزرگ گروه فلزات اساسی سبب شد تا شاخص کل بخشی از افت صبحگاهی خود را جبران کند.

طی معاملات دو روز گذشته نماد های بزرگ بازار بودند که فرایندی کاهشی به شاخص کل این بازار تحمیل و در مقابل کوچک تر ها در محدوده مثبت قیمتی نوسان کردند. شاهد این مدعا رشد شاخص کل هم وزن در این دو روز بود. همان طور که در گزارش های پیشین اشاره شد، نگاهی کوتاه مدت در میان معامله گران بورسی حاکم شده است. همین نوع نگاه سبب شده تا شاهد افزایش سفته بازی و شناسایی سود سریع در کلیت بازار باشیم و به دنبال آن طمع کسب سود، نقدینگی را به سمت سهام کوچک تر بازار کشانده است.

اما بازار سرمایه به کدامین سو می رود؟ این سوالی است که تقریبا هر فرد دارای کد بورسی در پیچیده ترین بازار کشور با آن درگیر است. افراد چه از لحاظ مالی تحصیل کرده باشند و چه آشنایی آن ها با بورس تنها به اطلاعات درست و غلط ارائه شده در فضای مجازی و کانال های تلگرامی محدود باشد، یک خصیصه مشترک دارند. انسان ها فارغ از همه اشتراکات و تفاوت هایی که با هم دارند در امید به کسب سود با هم شریک اند.

طبیعتا اینکه چنین مساله ای دارای چه ریشه های تکاملی و زیستی در انسان هاست موضوع بحث این گزارش نیست، اما آنچه تعیین است، کارکرد های ذهن انسان حالا در عصر بهره برداری از پیچیدگی های فنی و شناختی جوامع امروز، آنچنان که باید با سرعت رشد علم تطبیق نیافته است. دقیقا به همین دلیل است که ما در روبروه با بسیاری از موقعیت های نیازمند به تصمیم گیری، بیش از آنکه چوب تنبلی خود را خورده باشیم از تبعات ساده انگاری رنج می بریم؛ ساده انگاری که بیش از هر چیز از دست کم دریافت زوایای پنهان موضوع فعالیت و بالطبع عدم قطعیت ناشی می شود.

دقیقا به همین دلیل است که بازار سهام بار ها و بار ها در طول تاریخ شاهد کژاندیشی هایی بوده که به جز فعالان این بازار دامن سایرین را گرفته و بعضا با شکل گیری حباب های قیمت به کلیت اقتصاد کشور ها نیز آسیب زده است. بررسی تبار شناسی حباب ها در بازار های مالی نشان می دهد که همه آن ها در اوج ناباوری و حیرت از عوامل بیرونی شکل گرفته اند و در اوج خوش بینی نیز خاتمه یافته اند.

در حال حاضر بسیاری از تحلیلگران بازار سرمایه در مورد آنچه در میانه مردادماه روی داد نیز همین نظر را دارند. در آن زمان کمتر کسی از سرمایه گذاران حقیقی بازار سرمایه می توانست تصور کند که قیمت ها مسیری متضاد از فرایند دو ساله را آغاز کنند و آنچنان بر ریزش خود ادامه دهند که در نهایت فشار سنگین عرضه در بسیاری از نماد ها برای روز های متمادی جریان معاملات را از تقاضای موثر خالی کند.

کوچک تر ها رنگ عوض می کنند

بررسی های دنیای اقتصاد از فرایند معاملات در هفته های اخیر به خوبی موید آن است که این رویه در طول این مدت و همزمان با برگشت قیمت ها به سطوح بالاتر معکوس شده است. در روز های اخیر نماد های کوچک بورسی که در گذشته ای نه چندان دور، در بحبوحه ترس سرمایه گذاران از ریزش بیشتر بدون خریدار مانده بودند، نه تنها از شرایط قبلی خارج شده اند که حالا هم از سهام بزرگ بازار که از ابتدای سال تا به امروز هم در روز های رونق و هم در روز های رکود عملکرد بهتری از خود به نمایش گذاشتند، گوی سبقت را ربوده اند.

با نگاهی دقیق تر به فرایند قیمت ها و تعقیب ورود و خروج نقدینگی حقیقی در بورس تهران می توان این طور نتیجه گرفت که فعالان بازار این روز ها تمایل بیشتری به خرید سهام در نماد های کوچک تر دارند. بررسی ها حکایت از تغییر شرایط معاملات نماد های کم وزن بازار از صفوف سنگین خرید به صف های فروش دارد. برای مثال نماد هایی مثل فخاس، خکمک و غشان از جمله نماد هایی بوده اند که در ماه های اخیر با صف های خرید یا صف فروش های قابل توجه روبرو بودند و در این میان بار ها پیش آمده که هیجان خرید جای خود را به هیجانی در جهت عکس داده است.

در طول این مدت اشباع خرید و فروش در نماد های یاد شده به حدی بوده که حتی نبود تقاضا یا عرضه سبب شد تا این نماد ها حتی درصد اندکی از قیمت پایانی را هم نتوانند پر کنند. توجه بیشتر به نماد هایی از این دست به خوبی نشان می دهد که این بخش از بازار سرمایه تا چه حد در مقابل تغییر جریان نقدینگی آسیب پذیر است. با این حال مشکل وقتی حادتر می شود که دریابیم این رویه در بازار سرمایه امری مسبوق به سابقه است و نه تنها طی سال های پررونق اخیر بلکه بار ها در ایام رکود ادامه دار بازار سهام بین سال های 92 تا 96 در نماد های سبک وزن بازار تکرار شده است.

شرحی بر دور باطل ریسک

دلیل تغییر نگاه ها به سمت سهام کوچک بازار چیست؟ چرا فعالان بازار به جز چند برش کوتاه از تاریخ 50 و چند ساله بازار سهام در ایران همواره چشم به نماد هایی داشته اند که تا این حد تغییر جهت آن ها آسان است؟ برای پاسخ به این سوال شاید بهتر باشد بگوییم که فعالان ریسک پذیرتر بازار همواره نیمه پر لیوان را می بینند. آن ها اغلب می دانند که سهام سبک وزن، برای پر کردن حجم مبنا و رسیدن به قیمت های بالاتر راهی به مراتب آسان تر از نماد های سنگین را پیش رو دارند.

برای مثال نمادی که در یک روز تنها به 5 میلیارد تومان معامله در صف خرید نیاز دارد تا قیمت پایانی آن به میزان 5 درصد رشد کند به مراتب نسبت به نمادی که با 15 میلیارد تومان به این هدف می رسد شرایط بهتری دارد. دقیقا به همین دلیل است که در طول 2 سال منتهی به سال جاری که ورود نقدینگی به بازار سرمایه فرایندی صعودی را می پیمود، نماد های سنگین وزن بازار از رشد کمتری برخوردار بودند و در مقابل کوچک تر ها با رشد تند و تیز قیمت خود تقریبا بدون وقفه شاخص کل هموزن را بیش از شاخص کل بورس افزایش می دادند.

دقیقا به همین دلیل بود که نماگر اصلی بورس در طول سال 98، 187 درصد و شاخص هموزن در حدود 437 درصد افزایش یافت. شدت این فرایند تنها زمانی کاهش یافت که سیل نقدینگی گسیل شده به بازار سهام، در ماه های ابتدایی سال جاری تحت تاثیر کاهش نرخ بهره و رکود مشاغل به سبب شیوع کرونا، به دلیل اشباع تقاضا از ورود به نماد های کوچک تر بازماند و به ناچار از جریان معاملات نماد های بزرگ بازار سر برآورد.

خروجی این اشباع نیز چیزی نبود جز رسیدن شاخص کل بازار به ابرکانال 2 میلیون و 78 هزار واحدی. برای آنکه زنجیره وقایع ذکر شده را تکمیل کنیم باید بدانیم که طی دو هفته اخیر پیشروی بیشتر شاخص کل هموزن نسبت به شاخص بورس به روال سال های قبل بازگشته و نماد های این بازار در شرایطی داد و ستد می شوند که در 15 روز اخیر به جز برخی استثنا ها نماگر هموزن از شاخص بورس بیشتر رشد کرده است.

دقت در آنچه تا به امروز شرح داده شد، به خوبی نشان می دهد که در برابر شانس بالایی که نماد های کوچک برای افزایش سریع قیمت دارند، ریسک زیادی را نیز به سرمایه گذاران خود منتقل می کنند. چرا که اگر این نماد ها بتوانند تحت تاثیر افزایش تقاضا در مدتی کوتاه عملکردی سریع به نمایش بگذارند، به این معنا خواهد بود که در مدت زمانی اندک نیز می توانند راه رفته را بازگردند.

حال سوال اینجاست که اگر واقعا ریسک سرمایه گذاری اینچنینی تا این حد بالاست، پس چرا بسیاری از فعالان بازار سهام حتی آن ها که تجربه کافی از حضور در این بازار دارند، به پذیرش خطر های موجود تن می دهند؟ چطور ممکن است شخصی بر ارزنده نبودن دارایی خود واقف باشد و آن را به امید بالاتر رفتن قیمت همچنان نگه دارد؟

بازنده نهایی

مطالعات مالی رفتاری پس از گذشت سال ها به خوبی نشان داده اند که رفتارشناسی حباب ها در بازار سهام و نظایر آن اگرچه برخلاف تصور عامه ناشی از کلاهبرداری نیست، اما از بعد عملکرد تا حدودی به ترفند پانزی شباهت دارد. در این روش سود نامتعارفی که به هر سرمایه گذار پرداخت می شود در واقع نه از بازده معمول یک سرمایه گذاری بلکه از جیب شخص جدیدی است که به امید سود به تازگی وارد چرخه سرمایه گذاری شده است. رویه یاد شده تا جایی ادامه پیدا می کند که بعد از آخرین سرمایه گذار، شخص جدیدی وارد این رویه نشود. در این حال معکوس شدن جریان نقدینگی به لو رفتن حقه منجر خواهد شد.

در بازار سهام نیز شرایط نمادی که با حباب روبروند اگرچه ناشی از وقوع تقلب یا کلاهبرداری نیست، اما تا حد بسیار زیادی از تغییرات الگوی جریان نقدی پانزی پیروی می کند. در این حالت بسیاری از افراد که ریسک خرید یک دارایی گران قیمت را پذیرفته اند، بر این باور هستند که همواره شخص دیگری خواهد بود تا سهام آن ها را به امید رشد بیشتر قیمت از آن ها بخرد. این شرایط که در ادبیات مالی از آن با عنوان ساده دل بزرگ تر یاد می شود، تا جایی تداوم خواهد داشت که ساده دل تر از سرمایه گذار آخر پیدا نشود و نبود تقاضا فرایند صعودی را به یک باره معکوس کند.

در این حالت طبیعی خواهد بود که افت قیمت ها ادامه دار و شدید باشد تا جایی که سهام شرکت ها به اشباع کامل فروش برسند یا متغیر های بنیادی به حمایت از قیمت سهام برآیند؛ شرایطی که دقیقا طی هفته های قبل در بسیاری از نماد های بازار سهام رخ داد. در ماه های اخیر برخی از نمادها، بعضا بیش از 60 درصد از بهای خود را در مدتی اندک از دست دادند. این مساله در حالی رخ داد که در حال حاضر نیز شواهد حکایت از رونق دوباره نماد های کوچک و احتمال درگیر شدن افرادی در این فرآیند دارد که احتمالا از سازوکار چرخه های این چنینی و اثر مخربی که دامنه نوسان بر تشدید آن ها می گذارد، اطلاع چندانی ندارند.

برای دوری از تبعات منفی این احتمال همان طور که در بسیاری از مصاحبه ها و گزارش ها بر آن تاکید شده بهتر است تا مردم عادی که با اندک سرمایه خود به امید کسب سود به بازاری مانند بورس می آیند با افزایش دانش مالی خود و دوری از حواشی که افراد سودجو در فضای مجازی ایجاد می کنند، با بهره گیری از تخصص افراد ذی صلاح در این زمینه از به خطر انداختن دارایی های خود بپرهیزند.

نگاهی به بازدهی دو شاخص کل و هموزن از ابتدای شهریورماه نشان می دهد طی 5/ 1 ماه ابتدایی این بازه، سهام گروه های بزرگ و عمدتا کامودیتی محور در رشد قیمت از کوچک تر ها سبقت گرفته بودند؛ اما 28 مهر شاهد تلاقی این دو نماگر بودیم. در ادامه شرایط تغییر کرد و این شاخص هم وزن بود که از شاخص کل پیشی گرفت.

با وجود این، اما دو نماگر مذکور همراستا با یکدیگر حرکت می کردند. از ابتدای آذرماه توجه به گروه های کوچک بازار جدی تر شد تا شاهد واگرایی هر چند محدود دو نماگر یاد شده باشیم که طی دو روز معاملاتی گذشته به اوج خود رسیده است. به طوری که در مقابل افت شاخص کل (به عنوان کننده سهام با ارزش بازار بالا)، شاخص هموزن (با اثرگذاری یکسان نمادها) فرایندی صعودی در پیش گرفته است. موضوعی که نشان می دهد توجه به سهام کوچک تر بازار که به عنوان سهام چابک نیز شناخته می شود، افزایش یافته است.