تئاتری به قیمت یک دکتری تجربی ، گفت وگو با محمدرضا پورحکیمی، کارگردان نمایش خانه خراب - وبلاگ گردشگر مدرن

به گزارش وبلاگ گردشگر مدرن، تماشاخانه شهرزاد میزبان نمایشی است به نام خانه خراب به نویسندگی رضا دادویی و کارگردانی محمدرضا پورحکیمی است.

وبلاگ گردشگر مدرن-احمدرضا حجارزاده: باز هم یک نمایش ایرانی و سنتی دیگر روی صحنه یک سالن خصوصی! این بار تماشاخانه شهرزاد میزبان نمایشی است به نام خانه خراب به نویسندگی رضا دادویی و کارگردانی محمدرضا پورحکیمی؛ نمایشی که گرچه براساس نمایشنامه مشهور خسیس مولیر نوشته شده اما فضایی تاریخی و ایرانی دارد و رویدادهای دوران مشروطه و به توپ بستن مجلس شورای ملی به وسیله کلنل لیاخوف و به دستور محمدعلی شاه را مرور می نماید ولی این سیر تاریخی در نمایش، با فضایی طنز از زندگی جبار همراه است که از آشفتگی اوضاع مملکت به نفع افزایش دارایی های خود و ازدواج تازه بهره می برد. نمایش خانه خراب، چندی پیش در تماشاخانه ملک نیز اجرا شد. به بهانه اجراهای مجدد این نمایش، با محمدرضا پورحکیمی (کارگردان) گفت وگو نموده ایم.

محمدرضا پورحکیمی

نمایشنامه خانه خراب چگونه برای اجرا به دست شما رسید؟ آیا متن چاپ شده بود یا جزو نمایشنامه های تازه ای است که آقای دادویی نوشته اند؟

من ابتدا می خواستم نمایشنامه خسیس مولیر را اجرا بکنم اما از آنجا که علاقه ای هم به نمایش های ایرانی و روحوضی و کلاً نمایش های قجری با فضای قدیمی دارم، دوست داشتم بن مایه ای از خسیس به این شکل در اجرای ما باشد. به همین علت با آقای دادویی صحبت کردم و گفتم که می خواهم نمایشنامه خسیس را ایرانیزه بکنیم و یک شکل ایرانی به آن بدهیم، چون این نمایشنامه، متن خیلی خوبی است و جزو نخستین نمایشنامه هایی بود که وارد ایران شده و تا به امروز بارها اجرا رفته. در نهایت آقای دادویی طبق آنچه من می خواستم و نظراتی که داشتم و روابطی که می خواستم بین افراد نمایشنامه باشد، این متن را برای اجرا نوشتند.

در این نمایشنامه، کدام جنبه و ویژگی های متن برای تان جذابیت و اهمیت بیشتری داشت؟ آیا در تمرین ها، از متن خسیس هم نکاتی برداشت کردید یا همانطور که می بینیم، فقط به نام بردن از آن اکتفا شده؟

من کلاً می خواستم روی حرص و طمع آدمیزاد کار بکنم. نمایشنامه خسیس را خیلی دوست داشتم، چون رابطه های خانوادگی برایم خیلی اهمیت دارد. اگر بخواهم روی چیزی فکر بکنم و ارائه بدهم، بیشتر روی روابط خانوادگی مانور می دهم. رابطه های خانوادگی جنبه های مختلفی دارند، ازجمله اینکه در خانواده های ایرانی، فضا خیلی دیکتاتوری است و معمولاً پدر خانواده به جای خانواده تصمیم می گیرد.

• سیما تیرانداز به دوستان کٌمٌدی پیوست | خوانش چُلاقِ آینیشمان
• بزرگداشت بازیگر تئاتر روی صحنه | بخشی از نمایش عشق روی خرپشته جبلی به یاد مرحوم رضا ژیان اجرا شد

بنابراین حاجی جباری که ما ساختیم، شباهتی هم به دایی جان ناپلئون و نمونه های دیگر دارد و از آنها در تکمیل این شخصیت الگو گرفتیم. در بسیاری از میزانسن ها دوست داشتم متعهد باشم به خسیس مولیر. در نتیجه از آقای دادویی خواهش کردم از میزانسن های نمایشنامه خسیس مولیر هم استفاده بنمایند.

حضور نویسنده نمایشنامه در ترکیب بازیگران، چه تأثیری در اجرا داشت؟ با توجه به اینکه آقای دادویی تجربه کارگردانی دارند، آیا نظرات خود را درباره متن و شخصیت ها به شما منتقل می کردند یا دست شما برای کارگردانی خلاقانه خودتان باز بود؟!

خب آقای دادویی در دانشگاه استاد من بودند. برای این اجرا از ایشان خواهش کردم هم متن را بنویسند، هم مشاور من باشند. به همین علت هر کاری در این نمایش می خواستیم انجام بدهیم، صددرصد از آقای دادویی مشاوره گرفتیم و درباره اش با هم صحبت کردیم. حتی از گروه هم خیلی یاری گرفتیم، یعنی هر کسی نظرش را می داد و به نظرم در نهایت مجموعه خوبی شد.

نمایش خانه خراب با ارجاعات و اطلاعات تاریخی در دیالوگ ها شروع می گردد و تا انتها، مرور رویدادهای تاریخی دوره مشروطه در آن دیده می گردد. به عنوان کارگردان کدام یک از دو وجه نمایش برای تان مهم تر بود؛ قصه جبار و موقعیت های طنز خانه اش یا اشارات تاریخی به اوضاع سیاسی کشور در آن برهه زمانی؟!

من در کل دوست دارم وقتی کاری را انجام می دهم، چندوجهی باشد. دوست ندارم در یک خط داستانم را تعریف بکنم. دوست دارم چند لایه از زندگی هر شخصیت را ببینیم. خود متن خسیس یک نمایشنامه صددرصد خطی و کلاسیک و کمدی است، ولی ابتدا تراژدی بودن این نمایشنامه برای من اهمیت داشت که از روز اول به آقای دادویی گفتم دوست دارم این نمایش با وجود برخورداری از لحظه های کمدی اما یک تراژدی کامل باشد تا حرفی را که نمایش می خواهد بزند، به صورت کوبنده گفته بگردد.

زمانی که یک تراژدی اتفاق می افتد، به نظرم تأثیر بار کلمات تراژدی به مراتب از کمدی بیشتر است. اگر درنظر بگیریم که ما هم داریم داخل خانه جبار را نشان می دهیم و هم خارج از خانه را، من این دو تا را یکی می دانم. دیدگاهم این بوده که کل آن را در یک خانواده چندوجهی متضاد نشان بدهم.

بازی های خوب بازیگران، از امتیازهای مهم نمایش است. در رسیدن به این کیفیت از بازی، سهم شما به عنوان کارگردان چقدر بود و تا چه میزان خود بازیگران اجازه داشتند ایده ها و خلاقیت شان را برای شکل گیری نقش به کار ببرند؟!

برای انتخاب بازیگر، من نزد هر کدام از این بازیگران می رفتم، خودم را شاگرد آنها می دانستم. خیلی شانس داشتم که الان دارم با برترین بازیگران موجود در تئاتر کار می کنم. خدا را شاکرم که چنین افتخاری نصیبم شده که توانستم آقای سیروس همتی، کاوه آهنین جان، هادی عطایی و خود آقای رضا دادویی که بازیگر بسیار قابلی است و همینطور همسرشان خانم الهه حسینی، رضا علوی، وحید نفر، ندا مقصودی و حامد سوری را در این نمایش همراه داشته باشم.

همه اینها به نوبه خود عالی اند. آقای آهنین جان به نظرم یکی از برترین بازی هایش را در این نمایش ارائه داده. ایشان هر شب روی صحنه، به نوعی درس بازیگری می دهد، یعنی اگر یک دانشجوی تئاتر بیاید و کار ایشان را ببیند، واقعاً یک درس بازیگری برای اوست. به خودم می بالم که چنین گروهی دارم. البته در تمرین ها، من ایده های دیگری داشتم برای شکل های دیگر اجرا، ولی چون همه این بازیگران استادان من هستند، حین کار فکر می کردیم و نظر می دادیم. الان خیلی از میزانسن ها، مدیون حرفه ای بودن خود بازیگران است. من در شیوه کارگردانی ام، 80درصد کار را می سپارم به خود بازیگر، یعنی می گفتم شما روی صد اتود بزن، بعد آن را هرس می کردیم. البته زیرنظر استاد دادویی ما درس پس دادیم و این کار به عنوان یک دوره دکتری تجربی برای من تمام شد!

نمایشنامه خانه خراب فضایی ایرانی، سنتی و تاریخی دارد. طنز گفتاری و رفتاری نمایشنامه، در بسیاری از لحظه ها به تئاتر تخت حوضی نزدیک است و حتی جایی هم شخصیت خدمتکار خانه به نمایش تخت حوضی اشاره می نماید. چرا با وجود قابلیت هایی که متن برای اجرای تخت حوضی دارد، از عناصری مثل شخصیت سیاه و موسیقی شاد و طرب انگیز در کار بهره نبردید؟

من دوست داشتم نمایش ایرانی را به شکل دیگری اجرا ببرم. دوست نداشتم همان نمایش ایرانی سابق باشد. دوست داشتم شکل مدرنی داشته باشد.

با توجه به اینکه نمایش های ایرانی و سنتی، همواره از بداهه گویی نیز بهره می برند، آیا بازیگران خانه خراب مجوز داشتند تا در موقعیت های طنز، بداهه پردازی بنمایند یا باید دقیقاً طبق آنچه تمرین شده بود، پیش می رفتند؟

بداهه گویی در تئاتر صددرصد جزو قاعده هایی است که حتماً باید باشد. من به نوبه خودم در کارکردن با بازیگر و کارگردانی کردن، معتقدم بازیگری که توانایی بداهه گویی و تخیل و نظردادن نداشته باشد، بازیگری است که همراه نیست، یا نمی خواهد همکاری بکند یا شکل حرفه ای دیگری دارد که دخالتی در امور کار نمی نماید، ولی چون من جوان و در اول راه هستم، خیلی یاری گرفتم از دوستان، یعنی بداهه گویی ها، میزانسن های بازیگران و حرفه ای بودن شان در این کار خیلی یاریم کرد.

این نمایش تیرماه سال جاری ابتدا در تماشاخانه ملک اجرا شد و بعد به تماشاخانه شهرزاد آمد. حتی بعضی بازیگران تغییر کردند. علت تعویض سالن برای ادامه اجراها چه بود؟

نمایشی که ما در سالن ملک اجرا داشتیم. تصمیم گرفتیم با مجموعه تئاتر شهرزاد صحبت بکنیم و مدتی هم نمایش را اینجا اجرا ببریم. خدا را شکر اینجا هم استقبال خوب بوده و قصد داریم اجرا را چند روز تمدید بکنیم.

امیرکاوه آهنین جان در نقش جبار بازی خیلی خوب و جذابی ارائه نموده و تماشاگر را با خود همراه می نماید اما در بسیاری از لحظه ها، به لحاظ بیان و بازی بدن، به تیپ نزدیک می گردد و یادآور شخصیت هایی مانند بابا اِتی در مجموعه قهوه تلخ و خشایار مستوفی در سریال زیر آسمان شهر است. موافقید؟

ببینید! باید بگویم آقای امیرکاوه آهنین جان واقعاً استاد بازیگری اند. بازیگر بسیار خوب، قدَر، حرفه ای و متعهد. من خیلی دوست شان دارم. به نظرم بازی ایشان در نقش جبار، برایشان یک جور شوخی است. ایشان خیلی فراتر از نقش هایی مانند جبار، دایی جان ناپلئون، بابا اِتی و خشایار مستوفی را می توانند بازی بنمایند. ایشان استعدادی دارند که وقتی روی صحنه دیالوگ می گویند، من حیرت می کنم و به وجد می آیم از بازی درخشانی که دارند.

نکته ناگفته ای اگر مانده، بفرمایید.

به عنوان یک دانشجوی جویای نام که تازه پله های اول را برمی دارد، دوست داشتم مردم با تئاتر آشتی بنمایند. دولت از تئاتر حمایت بکند. واقعاً تئاتر، هنری است که مثل کتاب خواندن و گوش دادن به موسیقی، روح آدم را نوازش می نماید. تماشای یک تئاتر خوب شاید خیلی فراتر از این باشد که آدم چند ساعت کتاب بخواند. جنبه تفریح هم باعث لذت بخش بودن این کار می گردد. خواهش می کنم هر کسی که می تواند، یاری بکند به این جریان.

هر کسی می تواند به تئاتر این مملکت امتیازی بدهد و هنر تئاتر را زنده بکند، تقاضا دارم این کار را بکند. من به سهم خودم خیلی در این کار ضرر کردم. البته تا اینجای کار ضررهای ما در حال جبران شدن است، ولی ریسک بزرگی بود. همه می گفتند نکن، ضرر می کنی و پولت را هدر می دهی! الان هزینه های فراوری کار خیلی سرسام آور است. اگر بخواهید در یک سالن خصوصی نمایشی روی صحنه ببرید که فقط 2بازیگر دارد، حتی با بازیگران مبتدی که اصلاً دستمزد هم نخواهند، آن کار نزدیک به 100میلیون تومان هزینه دارد، چون سالن های خصوصی پول می خواهند، تدارکات پول می خواهد، فراوری پول می خواهد، دکور پول می خواهد.

در کل کار خوب، پول می خواهد. با اوضاع گرانی کشور، فراوری تئاتر خیلی جرأت می خواهد. هیچ ضمانتی هم نیست که کار شما بفروشد یا نفروشد! ضمانتی نیست، چون قلب تئاتر با قلب مردم می تپد. اگر حال مردم بد و پراسترس باشد، مردم با تئاتر قهر می نمایند. چرا بروند تئاتر ببینند؟!